Το εξωκκλήσιο του Αγίου Σώστη ανήκει στον Άγιο Βασίλειο και κατά τις αρχές του 20ου αιώνα είχε τέσσερες επίσημες εορτές: 7 Σεπτεμβρίου (εορτή Αγίου Σώζοντος) 21 Μαΐου (επέτειος εγκαινίων του) 26 Ιουλίου (εορτή της Αγίας Παρασκευής, σε ανάμνηση της αθάνατης μάχης του Αγίου Σώστη) και εορτή Αγίου Παντελεήμονος, εικόνα του οποίου αφιέρωσαν στο ναό γυναίκες από το Άργος.
Στη θέση του ναΐσκου του Αγίου Σώστη υπήρχε κατά την παράδοση βυζαντινός ναός αφιερωμένος στον Άγιο Σώζοντα, που καταστράφηκε από τους Τούρκους το 1715.
Το σημερινό ναΐδριο, μικρότερο του προηγούμενου, κτίστηκε το 1860 από το γιό του Γέρου του Μωριά στρατηγό Γενναίο Κολοκοτρώνη, όπως μαρτυρεί και επιγραφή στην εικόνα της Αγίας Παρασκευής. Υπάρχει όμως και άλλη παράδοση, σύμφωνα με την οποία η ανοικοδόμησή του άρχισε από κάποιον Παναγιώτη Ράκα, που καταγόταν από το Κοκκώνι Κορινθίας.
Ο Ράκας το 1859 ήταν κρατούμενος στις φυλακές του Ναυπλίου για χρέη. Εκεί γνωρίστηκε με ένα κατάδικο για ληστείες, που του αποκάλυψε ότι είχε αποκρύψει πολλά χρήματα στα ερείπια του παλαιού ναού. Ο Ράκας τότε διεμήνυσε στη γυναίκα του να προσπαθήσει να τον αποφυλακίσει με κάθε τρόπο, πράγμα που τελικά έγινε. Επιστρέφοντας λοιπόν από το Ναύπλιο στο Κοκκώνι, πέρασε από τον Άγιο Σώστη, όπου και διανυκτέρευσε επίτηδες. Εκεί ερεύνησε με επιμέλεια το μέρος που του είχε υποδείξει ο ληστής και έκπληκτος ανέσυρε από τα ερείπια του παλαιού ναού ένα χάλκινο αρβαλωτό αγγείο (κακάβι) θησαυρό 30.000 δραχμών, με τον οποίο αγόρασε κοπάδια, ελαιώνες, ελαιοτριβείο κ.λπ. Πλούσιος πια και από ευγνωμοσύνη προς τον Άγιο Σώζοντα έκτισε προς τιμήν του νέο ναό και μέχρι τέλους της ζωής του αφιερώθηκε σ’ αυτόν. Κατά την ανοικοδόμηση του ναού έτυχε να περάσει ο Γενναίος Κολοκοτρώνης, ο οποίος συνήθιζε να επισκέπτεται τον Άγιο Σώστη, για προσκυνηματικούς λόγους. Ευχαριστημένος λοιπόν για το γεγονός, προθυμοποιήθηκε να συμβάλλει στην αποπεράτωσή του και στην κατασκευή του τέμπλου και προσέφερε όλα τα χρειώδη για τη λειτουργία του.
Μετά το θάνατο του Κολοκοτρώνη, στις 4 Φεβρουαρίου 1843, το Δημοτικό Συμβούλιο Νεμέας με το από 10 Μαρτίου 1843 ψήφισμά του, αποφάσισε να ανεγερθεί στη δημόσια οδό Δερβενακίου αναμνηστική «καλώς και εντέχνως κατεργαστή λίθινος στήλη», με την επιγραφή «Νίκη 26 Ιουλίου 1822 κατά του Δραμαλικού στρατού, Αρχιστρατηγούντος του αειμνήστου Θεοδώρου Κολοκοτρώνη». Η απόφαση όμως αυτή δεν υλοποιήθηκε ποτέ, για άγνωστους λόγους. Στις 4 Μαΐου του 1903 έγινε με πρωτοβουλία του «Λαϊκού Συλλόγου Ίναχος» του Άργους η πρώτη πατριωτική τελετή στα Δερβενάκια, με την συμμετοχή και Ναυπλιέων, Νεμεατών, που είχαν επικεφαλής το δήμαρχό τους Νικόλαο Γεωμπρέ, και 300 μαθητών των δημοτικών σχολείων Νεμέας και Κλεωνών, που τους συνόδευαν οι δάσκαλοί τους. Στην εκδήλωση αυτή, που πραγματοποιήθηκε στο Χάνι Ανέστη, όπου είχαν στήσει και εικόνα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη μέσα σε πελώριο στεφάνι από ροδοδάφνες των Δερβενακίων, έγινε επιμνημόσυνη δέηση, ο Πρόεδρος του Συλλόγου δικηγόρος Δημήτριος Βαρδουνιώτης μίλησε για την μάχη και ο Έφορος Ανδρέας Ν. Καραντζάς συνέστησε να καθιερωθεί ετήσια εθνική γιορτή των Δερβενακίων και ανακίνησε την ιδέα ανέγερσης επιμνημόσυνης στήλης, προς τιμήν των πεσόντων. Το όνειρο αυτό άρχισε να πραγματοποιείται αρκετά αργότερα, το 1936, όταν αποφασίστηκε η ανέγερση ανδριάντα του Θεοδώρου Κολοκοτρώνη, λίγο ψηλότερα από τον Άγιο Σώστη, με δαπάνες των πέριξ Δήμων και Κοινοτήτων και των Μητροπολιτών Αργολίδας και Κορινθίας. Τα αποκαλυπτήρια του μνημείου έγιναν στις 26 Ιουλίου 1938, ημέρα της επετείου της μάχης των Δερβενακίων και της καταστροφής του Δράμαλη.
Κοντά στο ιερό του Αγίου Σώστη υπάρχει ο τάφος του ήρωα της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 Αρχιμανδρίτη Αρσενίου Κρέστα ή Παπαρσένη από το Κρανίδι, που έπεσε μαχόμενος στη θέση αυτή στις 28-11-1822, αποτρέποντας τους Τούρκους να μεταφέρουν σιτηρά και εφόδια στο Ναύπλιο.
Με πληροφορίες από: palioahrista.blogspot.com
